Macierzyństwo w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym – ustalenie macierzyństwa oraz zaprzeczenie macierzyństwa

W świadomości większości ludzi pojęcie „ustalenie ojcostwa” jest czymś znanym lub przynajmniej kojarzonym. W szeroko pojętej kulturze, jest to temat często poruszany w filmach, wszelkiego rodzaju programach. Ustalenie ojcostwa kojarzy się między innymi z badaniami DNA. Jednak nie tylko kwestia ojcostwa jest uregulowana prawnie. Macierzyństwo również ma swoje miejsce w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Macierzyństwo

Według kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, matką dziecka jest kobieta, która je urodziła.

Właściwie na tym należałoby zakończyć definicję macierzyństwa. Niemniej, z uwagi na rozwój medycyny, pojawiła się możliwość zapłodnienia poza organizmem kobiety, przy użyciu komórki jajowej do niej nienależącej. Wówczas możemy mówić o tzw. matce zastępczej, surogatce. Należy podkreślić, że w polskim prawie, macierzyństwo opiera się na fakcie urodzenia dziecka, a nie gamet użytych do zapłodnienia.

Z genetycznego punktu widzenia, matką dziecka jest kobieta, której komórkę jajową użyto. Jednak z prawnego punktu widzenia, jest to bez znaczenia. W przypadku niesfinalizowania transakcji przez surogatkę, kobieta która przekazała swoje komórki jajowe, nie ma możliwości udowodnienia swojego macierzyństwa. W Polsce zawarcie umowy polegającej na usłudze surogatki jest nielegalna, wobec czego nieważna. Nie można zatem dochodzić swoich racji w tym zakresie, przed sądem.

Powództwo o ustalenie macierzyństwa

W polskim systemie prawnej istnieje instytucja ustalenia macierzyństwa. Jest to procedura mająca zastosowanie w przypadku sporządzenia aktu urodzenia dziecka, którego rodzice nie byli znani lub, gdy matka określona w akcie zaprzeczyła macierzyństwu.

Powództwo o ustalenie macierzyństwa wytoczyć może dziecko przeciwko matce. W przypadku śmierci matki, przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. W razie śmierci dziecka, które wytoczyło powództwo, w jego miejsce mogą wstąpić jego zstępni.

Powództwo może wytoczyć również matka przeciwko dziecku, jednak zanim te osiągnie pełnoletność. W przypadku śmierci dziecka przed 18 rokiem życia, matka może wytoczyć powództwo o ustalenie macierzyństwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność.

Powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa

W akcie urodzenia dziecka może zostać wpisana kobieta, która w istocie matką tego dziecka nie jest, nie urodziła go. Wówczas powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa wytoczyć może dziecko przeciwko kobiecie wpisanej w akt urodzenia. W sytuacji, gdy ów kobieta nie żyje, wówczas przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.

Powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa może złożyć również biologiczna matka, przeciwko kobiecie wpisanej do aktu urodzenia oraz przeciwko dziecku. W przypadku śmierci kobiety wpisanej do aktu urodzenia, wyłącznie przeciwko dziecku. Z kolei kobieta wpisana do aktu urodzenia jako matka, może wytoczyć takie powództwo przeciwko dziecku.

Zarówno biologiczna matka, jak i kobieta wpisana do aktu urodzenia, mogą wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia sporządzenia aktu urodzenia dziecka. Dziecko z kolei może wytoczyć  tożsame powództwo w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletności.

Dochodzenie zaprzeczenia macierzyństwa nie jest możliwe po śmierci dziecka, chyba że dziecko zmarło po wszczęciu postępowania. Jednakże w razie śmierci dziecka, które wytoczyło powództwo, ustalenia macierzyństwa mogą dochodzić jego zstępni.

Powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa nie można wytoczyć w kontekście surogatek i matek zastępczych.

Marta Misiaszek