Prywatny akt oskarżenia

Instytucja prywatnego aktu oskarżenia daje pokrzywdzonemu możliwość „samodzielnego” dochodzenia sprawiedliwości przed Sądem karnym i doprowadzenia do ukarania sprawcy przestępstwa. Trzeba jednak pamiętać, że jest to dopuszczalne tylko w przypadku niektórych czynów zabronionych, zaś jego skuteczne złożenie uzależnione jest od spełnienia wymogów formalnych, wskazanych przez normy proceduralne.

Co to jest prywatny akt oskarżenia?
Z formalnoprawnego punktu widzenia akt oskarżenia to wniosek, który jest kierowany do Sądu przez uprawnionego do tego oskarżyciela, w celu ustalenia winy oskarżonego i dokonania jego skazania. Zawiera on zebrany w sprawie materiał dowodowy oraz odpowiednie twierdzenia i wnioski.

Polska procedura karna wyróżnia dwa tryby postępowania w ramach których wnoszony jest akt oskarżenia – publiczno oraz prywatnoskargowy. W ramach tego pierwszego – czyni to prokurator, w ramach drugiego – pokrzywdzony.

Postępowanie prowadzone na podstawie prywatnego aktu oskarżenia oznacza wyjątek od zasady, iż zmierzające do ustalenia sprawcy czynu zabronionego postępowanie przygotowawcze, w postaci śledztwa lub dochodzenia prowadzą odpowiednie organy państwa – Policja lub Prokuratura. W tym bowiem przypadku postępowanie karne jest inicjowane bezpośrednio przez samego pokrzywdzonego, na którym spoczywa obowiązek zgromadzenia odpowiednich dowodów wskazujących na winę osoby, która popełniła przestępstwo oraz poparcie tego składanym bezpośrednio w Sądzie prywatnym aktem oskarżenia w celu jej ukarania.

Wprowadzenie instytucji prywatnego aktu oskarżenia, którą regulują przepisy art. 59 i nast. Kodeksu postępowania karnego, jest skutkiem uznania przez ustawodawcę, iż w przypadku pewnego rodzaju przestępstw naruszeniu ulega przede wszystkim interes indywidualny poszkodowanego. Nie wymaga to więc podjęcia działań przez państwowe organy ścigania z uwagi na nikły stopień pogwałcenia interesu zbiorowego całej społeczności.

Kto może wnieść prywatny akt oskarżenia?
Przepisy procedury karnej przesądzają, iż prywatny akt oskarżenia mogą wnieść tylko i wyłącznie ściśle określone podmioty.

Zgodnie z jej przepisami – pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. W takim przypadku, inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania (art. 59 k.p.k.).

Pokrzywdzonym, co do zasady, jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, a także niemająca osobowości prawnej:

• instytucja państwowa lub samorządowa,
• inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną (art. 49 § 1 oraz § 2 k.p.k.).

W stosunku do jakich przestępstw może zostać wniesiony prywatny akt oskarżenia?
Musisz wiedzieć, że prywatny akt oskarżenia może zostać wystosowany tylko w odniesieniu do szczególnego rodzaju przestępstw, w przypadkach wskazanych wyraźnie w przepisach Kodeksu karnego.

Należą do nich :

• lekkie uszkodzenie ciała (art. 157 § 2 w zw. z art. 157 § 4 k.k.),
• nieumyślne uszkodzenie ciała, jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie trwał dłużej niż siedem dni (art. 157 § 3 w zw. z art. 157 § 4 k.k.),
• zniesławienie (art. 212 § 1 i § 2 w zw. z art. 212 § 4 k.k.),
• zniewaga (art. 216 § 1-3 w zw. z art. 216 § 5 k.k.),
• naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 § 1 i 2 w zw. z art. 217 § 3 k.k.).

Co powinien zawierać prywatny akt oskarżenia?
Ponieważ prywatny akt oskarżenia jest rodzajem pisma procesowego, które wszczyna postępowanie prywatnoskargowe, musi spełniać pewne wymogi formalne wskazane przez Kodeks postępowania karnego. Są one znacząco uproszczone w stosunku do dokumentu wnoszonego przez oskarżyciela publicznego.

Zgodnie z w/w aktem prawnym, musi on zawierać:

• oznaczenie osoby oskarżonego,
• określenie zarzucanego mu czynu oraz
• wskazanie dowodów, na których opiera się oskarżenie (art. 487 k.p.k.).

Trzeba pamiętać, że wraz z aktem oskarżenia, oskarżyciel prywatny musi przedstawić dowód wpłacenia do kasy Sądu odpowiedniej kwoty mającej pokryć wstępne koszty postępowania.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 maja 2003 r. w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego (Dz. U. poz. 980) – wysokość tej opłaty wynosi 300, 00 zł. (§ 1 rozporządzenia).

Jeżeli prywatny akt oskarżenia dotknięty jest brakami o charakterze formalnym, wówczas wzywa do ich uzupełnienia w terminie 7 dni od daty otrzymania pisma w tej sprawie. Niezastosowanie się do tego wezwania powoduje, że jego wniesienie stanie się nieskuteczne, a więc nie wywoła żadnych skutków prawnych. Z kolei właściwe uzupełnienie wad aktu, powoduje następstwa procesowe z dniem jego pierwotnego wniesienia.

Gdzie można złożyć prywatny akt oskarżenia?
Akt oskarżenia wnosi się bezpośrednio do Sądu właściwego do rozpoznania danej sprawy karnej. W sprawach z oskarżenia prywatnego co do zasady właściwy rzeczowo jest Sąd rejonowy. Właściwość miejscową wyznacza miejsce popełnienia przestępstwa. Jeżeli przestępstwo popełniono w okręgu kilku Sądów, wówczas właściwy jest ten z nich, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze (art. 31 k.p.k.).

Jeżeli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa, właściwy jest Sąd, w którego okręgu:

• ujawniono przestępstwo,
• ujęto oskarżonego,
• oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał
  zależnie od tego, gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze (art. 32 k.p.k.).

Zasady te stosuje się odpowiednio, jeżeli przestępstwo zostało popełnione za granicą.
Jeżeli zaś nie można ustalić właściwości miejscowej Sądu w sposób opisany powyżej, sprawę rozpoznaje Sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.

W razie, gdy prywatny akt oskarżenia zostanie skierowany wskutek błędu do organu niewłaściwego, na przykład Prokuratury bądź Policji, spoczywa na nich obowiązek przekazania go właściwego Sądu.

W jaki przebiega postępowanie karne z prywatnego aktu oskarżenia?
Procedurę, czyli przebieg postępowania karnego przed Sądem, wszczętego na podstawie prywatnego aktu oskarżenia regulują przepisy art. 485 i nast. Kodeksu postępowania karnego. Dzieli się ono na dwie fazy:

1. posiedzenie pojednawcze,
2. rozprawę główną.

Posiedzenie pojednawcze (art. 489 – 494 k.p.k.)
Po skutecznym wniesieniu prywatnego aktu oskarżenia, Sąd najpierw wyznacza posiedzenie pojednawcze z którego sporządza się protokół. Prowadzi je sędzia lub referendarz sądowy. Jego celem jest skłonienie storn do pojednania. Jeśli do tego dojdzie – postępowanie podlega umorzeniu. Równocześnie z pojednaniem strony mogą także zawrzeć ugodę, której przedmiotem mogą być również roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem.

Dodać także trzeba, iż na wniosek lub za zgodą stron Sąd może zamiast posiedzenia pojednawczego wyznaczyć odpowiedni termin dla przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.
W toku posiedzenia pojednawczego lub w wyniku mediacji dopuszczalne jest pojednanie się obejmujące również inne sprawy z oskarżenia prywatnego, toczące się pomiędzy tymi samymi stronami.

Trzeba pamiętać, iż niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na posiedzenie pojednawcze bez usprawiedliwienia uważane jest za odstąpienie od oskarżenia, co w efekcie powoduje umorzenie postępowania.

Takiego skutku nie powoje nieusprawiedliwiona absencja oskarżonego. W takim bowiem przypadku, prowadzący posiedzenie pojednawcze kieruje sprawę na rozprawę główną, a jeśli jest taka możliwość – wyznacza od razu jej termin.

Rozprawa główna (art. 495 – 496 k.p.k.)
Jeżeli posiedzenie pojednawcze nie doprowadzi do porozumienia stron, sprawa kierowana jest na rozprawę główną.
Jeżeli oskarżyciel prywatny odstąpi od oskarżenia przed prawomocnym zakończeniem postępowania, następuje jego umorzenie za zgodą oskarżonego.
Nie jest ona jednak wymagana, jeżeli nastąpi to jeszcze przed rozpoczęciem przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej.

Musisz wiedzieć, że niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej bez usprawiedliwienia uważa się za odstąpienie od oskarżenia.

Sama rozprawa główna dzieli się na cztery fazy:

1. część wstępną,
2. przewód sądowy,
3. przemówienia końcowe,
4. wyrokowanie.

Dwa pierwsze obejmują, w dużym skrócie, wywołanie sprawy, rozpoznanie wniosków stron oraz przeprowadzenie postępowania dowodowego. Po zamknięciu przewodu sądowego, skład orzekający wysłuchuje stanowisk stron, a następnie przystępuje do wyrokowania. Składa się ono z narady, a następnie ze sporządzenia, podpisania i ogłoszenia wyroku, jak również pouczenia o prawie do odwołania.

Udział Prokuratora w sprawie z oskarżenia prywatnego
Choć Prokurator, co do zasady, w sprawach z oskarżenia prywatnego nie prowadzi czynności postępowania przygotowawczego, ani nie występuje z aktem oskarżenia, nie oznacza, że nie posiada on w tym zakresie żadnych praw.

Zgodnie bowiem z przepisami Kodeksu postępowania karnego, Prokurator uprawniony jest do wszczęcia lub wstąpienia do postępowania wszczętego w sprawach o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego, jeżeli wymaga tego interes społeczny. W takim przypadku postępowanie toczy się z urzędu. W takiej sytuacji oskarżyciel prywatny korzysta z prawa oskarżyciel posiłkowego.

Jeżeli zdarzy się, iż Prokurator odstąpi potem od oskarżenia, wówczas pokrzywdzony powraca w dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego (art. 60 k.p.k.).

Skarga na Policji
Pokrzywdzony, zamiast wnoszenia do Sądu prywatnego aktu oskarżenia, może ograniczyć się do złożenia pisemnej lub ustnej skargi na Policji. Z punktu widzenia formalnego, nie stanowi ona zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Z tego rodzaju narzędzia pokrzywdzony może skorzystać, gdy nie jest w stanie spełnić warunków, jakimi musi legitymować się prywatny akt oskarżenia, na przykład, gdy nie posiada danych o sprawcy przestępstwa.

Policja po otrzymaniu skargi i ewentualnym zabezpieczeniu dowodów przesyła skargę do właściwego Sądu.
Poza tym, w trakcie trwania postępowania karnego, Sąd może wydać Policji polecenie, aby dokonała określonych czynności dowodowych, a następnie przedstawiła ich wyniki (art. 488 k.p.k.).

________________________________________________________________________________________

Jeśli chcesz uzyskać więcej szczegółów odnośnie prywatnego aktu oskarżenia lub jesteś zainteresowany jego złożeniem i potrzebujesz pomoc z zakresu prawa karnego, skontaktuj się z Kancelarią Płatek | Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych. 

Przestępstwo znęcania się nad człowiekiem