Śledztwo a dochodzenie — jakie są różnice?

Pytanie  padające wyjątkowo często, gdy ktoś styka się z prawem karnym. Jak to wszystko działa, kto decyduje o formie postępowania i gdzie szukać pomocy?
W tym artykule znajdziesz odpowiedź na te pytania. Omówimy różnice i podobieństwa między śledztwem a dochodzeniem, wskażemy, kiedy śledztwo a kiedy dochodzenie jest prowadzone, a także wyjaśnimy definicje i zalecenia występujące w polskim prawie karnym. Miłej lektury!

Spis treści

1. Śledztwo a dochodzenie w polskim systemie prawnym
2. Co to znaczy dochodzenie i kiedy się je prowadzi?
3. Kiedy śledztwo a kiedy dochodzenie? Kluczowe kryteria
4. Przykłady na wybranych przestępstwach
5. Kto prowadzi śledztwo, a kto dochodzenie? Organy właściwe w postępowaniu
6. Dochodzenie a śledztwo w praktyce — różnice w procedurach
7. Zestawienie — śledztwo kontra dochodzenie
8. Zakończenie postępowania — możliwe scenariusze
9. Jakie korzyści daje pomoc prawnika i kiedy warto z niej skorzystać?

⠀

Śledztwo a dochodzenie w polskim systemie prawnym

Aby dobrze zrozumieć czym różni się śledztwo od dochodzenia, zacznijmy od ich definicji. Oba te pojęcia odnoszą się do postępowania przygotowawczego w sprawach karnych. Ten etap poprzedza proces sądowy i ma na celu zebranie materiału dowodowego, ustalenie sprawcy oraz wszystkich istotnych okoliczności danego czynu zabronionego.

• Śledztwo jest uważane za formę bardziej rozbudowaną i sformalizowaną;
• Dochodzenie przyjmuje się w sytuacjach mniej złożonych, z reguły dotyczy przestępstw o niższym ciężarze gatunkowym.

Z pozoru brzmi to prosto, ale polskie prawo kryje wiele niuansów, o których warto wiedzieć. Dzięki temu lepiej zrozumiesz, dlaczego w jednym przypadku prowadzi się dochodzenie, a w innym od razu inicjuje się śledztwo.

Co to znaczy dochodzenie i kiedy się je prowadzi?

W skrócie — dochodzenie to uproszczona forma postępowania przygotowawczego, często podejmowana przy przestępstwach zagrożonych karą do 5 lat pozbawienia wolności. Dodatkowo:

• dotyczy zwykle spraw należących do właściwości sądu rejonowego;
• w kwestii przestępstw przeciwko mieniu obowiązuje limit wartości szkody (zazwyczaj do 200 000 zł, choć przepisy w różnych okresach mogły wskazywać różne kwoty);
• dochodzenie jest co do zasady krótsze niż śledztwo — polskie prawo wskazuje, że powinno zamknąć się w 2 miesiącach (z możliwością przedłużenia, gdy pojawiają się istotne okoliczności).

Dochodzenie może być prowadzone przez Policję lub inne organy (Straż Graniczną, organy Krajowej Administracji Skarbowej, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego czy Centralne Biuro Antykorupcyjne), ale zawsze pod nadzorem prokuratora. Sformalizowanie tu jest mniejsze: dokumentacja jest często uproszczona, niektóre decyzje nie wymagają sporządzania szczegółowych uzasadnień. Dzięki temu sprawy toczą się szybciej.

Kiedy śledztwo a kiedy dochodzenie? Kluczowe kryteria

Kiedy śledztwo a kiedy dochodzenie? Zgodnie z Kodeksem postępowania karnego:

1. Śledztwo prowadzi się w przypadku:

• poważnych przestępstw, określanych jako zbrodnie (zagrożonych karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności);
• gdy właściwość sądu w pierwszej instancji przypada sądowi okręgowemu;
• pewnych sytuacji dotyczących funkcjonariuszy publicznych (sędziów, prokuratorów, funkcjonariuszy Policji i innych służb);
• gdy prokurator uzna, że waga lub zawiłość sprawy wymaga bardziej formalnej procedury (śledztwo fakultatywne zamiast dochodzenia).

2. Dochodzenie wszczynamy:

• w przypadku „lżejszych” przestępstw o karze nieprzekraczającej 5 lat pozbawienia wolności;
• przy przestępstwach, w których wartość szkody nie jest bardzo duża (np. w granicach 200 000 zł, o ile przepisy nie stanowią inaczej)’
• gdy sprawa podlega sądowi rejonowemu.

Ustawa wskazuje szczegółowy katalog czynów zabronionych i kar, dlatego istotne jest dokładne zbadanie konkretnego przypadku pod kątem odpowiednich przepisów. Jeśli prokurator stwierdzi, że sprawa jest bardzo skomplikowana (np. wielość pokrzywdzonych, trudny materiał dowodowy), nawet drobniejsze przestępstwa mogą zostać objęte śledztwem.

Przykłady na wybranych przestępstwach

Art. 155 kk., śledztwo czy dochodzenie?

Artykuł 155 Kodeksu karnego mówi o nieumyślnym spowodowaniu śmierci. To przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Mimo że górna granica wynosi 5 lat, zwykle w takich sprawach występuje śledztwo, nie dochodzenie. Dlaczego? Ponieważ przepisy wyłączają możliwość prowadzenia dochodzenia w razie nieumyślnego spowodowania śmierci — z uwagi na powagę skutku (zgon człowieka).

W praktyce prokurator będzie tu odgrywał dominującą rolę, a formalność całej procedury jest znacznie wyższa. Sprawdzenie wszelkich okoliczności wymaga zwykle opinii biegłych, analizy materiału dowodowego w kontekście przyczyn śmierci i ustalenia ewentualnej winy.

Art. 220 kk., śledztwo czy dochodzenie?

Artykuł 220 Kodeksu karnego dotyczy narażenia pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (np. rażące zaniedbania w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy). Przestępstwo to jest zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności.

Zasadniczo kara nie przekracza 5 lat, więc można by się spodziewać raczej dochodzenia. Jednakże w praktyce ocena tego czynu może być bardziej złożona (zwłaszcza jeśli w grę wchodzi jednocześnie np. wypadek śmiertelny lub poważna szkoda). Wówczas prokurator może rozważyć prowadzenie śledztwa, zwłaszcza gdy sprawa jest zawiła lub pokrzywdzonych jest wielu. Jeśli jednak postępowanie dotyczy nieskomplikowanego naruszenia przepisów bhp bez ofiar śmiertelnych — dochodzenie często okazuje się wystarczające.

Kto prowadzi śledztwo, a kto dochodzenie? Organy właściwe w postępowaniu

Kto prowadzi śledztwo, a kto dochodzenie?

• Śledztwo z zasady prowadzi prokurator, choć może on powierzyć część czynności (lub nawet całe postępowanie) Policji lub innym uprawnionym służbom. Jednak decyzje kluczowe — takie jak przedstawienie zarzutów czy zamknięcie śledztwa — należą do prokuratora.
• Dochodzenie to domena Policji (ewentualnie innych służb w ściśle określonym zakresie). Prokurator natomiast wszystko nadzoruje, ale sam nie musi wykonywać każdej czynności dowodowej.

Przepisy ustalają także sytuacje, w których organy takie jak Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego czy Straż Graniczna mają prawo prowadzenia dochodzenia. Chodzi tu zazwyczaj o przestępstwa „podlegające” ich kompetencjom (np. z zakresu ochrony granic).

Dochodzenie a śledztwo w praktyce — różnice w procedurach

Oto kilka kluczowych różnic w procedurach:

Formalności:

• śledztwo wymaga bardziej szczegółowej dokumentacji. Każda czynność śledcza powinna być precyzyjnie opisana;

• dochodzenie jest bardziej elastyczne — część decyzji nie musi być sporządzona w formie rozbudowanych postanowień czy uzasadnień.

Czas trwania:

• ustawowy standard przy śledztwie to 3 miesiące, z możliwością kolejnych przedłużeń (nawet powyżej roku w uzasadnionych przypadkach);

• dochodzenie powinno być prowadzone do 2 miesięcy, choć i tu można liczyć na przedłużenie, jeśli pojawi się komplikacja.

Zakres dowodowy:

• w śledztwie kładzie się nacisk na dokładne wyjaśnienie sprawy, często angażuje się wielu biegłych;

• w dochodzeniu skupiamy się na najistotniejszych dowodach, aby ustalić, czy istnieje podstawa do sformułowania aktu oskarżenia lub umorzenia.

Zakończenie:

• oba postępowania kończą się aktem oskarżenia lub umorzeniem. W śledztwie akt oskarżenia zwykle zawiera obszerniejsze uzasadnienie;

• w dochodzeniu częściej występuje tzw. umorzenie rejestrowe, gdy przez pewien czas nie można wykryć sprawcy — sprawa przechodzi wtedy do rejestru i może być wznowiona przy pojawieniu się nowych dowodów.

Zestawienie — śledztwo kontra dochodzenie

Poniżej znajdziesz zwięzłe porównanie:

Kryterium	Śledztwo	Dochodzenie
Rodzaj spraw	Poważniejsze przestępstwa, często zbrodnie (min. 3 lata pozbawienia wolności)	Przestępstwa lżejsze (zagrożenie do 5 lat, niewielka szkoda majątkowa — do ok. 200 tys. zł)
Organ prowadzący	Z reguły prokurator (może powierzyć czynności Policji i innym służbom)	Policja (lub inne organy, np. Straż Graniczna, CBA — zawsze pod nadzorem prokuratora)
Formalność	Wysoka formalizacja — szczegółowa dokumentacja	Mniej formalne — uproszczone procedury
Czas trwania	3 miesiące podstawowo, możliwość przedłużeń (nawet do ponad roku w uzasadnionych sprawach)	2 miesiące podstawowo, możliwość przedłużenia w przypadkach szczególnie uzasadnionych
Przykłady przestępstw	Zbrodnie, nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155 kk), poważne występki funkcjonariuszy publicznych	Kradzieże z włamaniem do określonej wartości, typowe występki zagrożone karą do 5 lat, lżejsze przestępstwa gospodarcze
Zakończenie	Akt oskarżenia z obszernym uzasadnieniem lub umorzenie	Akt oskarżenia (często brak obowiązku uzasadnienia) lub umorzenie (możliwe „umorzenie rejestrowe”)
Fakultatywność	Prokurator może zdecydować o śledztwie nawet w lżejszych sprawach, jeśli są zawiłe lub ważne społecznie	Przeważa jako forma dla drobnych przestępstw, chyba że przepisy wykluczają dochodzenie (np. art. 155 kk)

Zakończenie postępowania — możliwe scenariusze

Niezależnie od tego, czy mówimy o śledztwie a dochodzeniu, finał jest podobny:

• Akt oskarżenia i skierowanie sprawy do sądu.
• Umorzenie — gdy brakuje wystarczających dowodów popełnienia przestępstwa lub sprawca pozostaje nieuchwytny (w dochodzeniu istnieje możliwość umorzenia rejestrowego, co pozwala wznowić sprawę, gdy pojawią się nowe okoliczności).

W śledztwie akt oskarżenia przeważnie będzie bardziej rozbudowany, zwłaszcza jeżeli materiał dowodowy jest obszerny. W dochodzeniu część formalności jest skrócona, więc sam akt może być krótszy i niekoniecznie wymaga szczegółowego uzasadnienia.

Jakie korzyści daje pomoc prawnika i kiedy warto z niej skorzystać?

Postępowanie przygotowawcze — czy to do dochodzenia, czy śledztwa — potrafi być stresujące i niejasne dla osób niemających styczności z prawem karnym. Skuteczna obrona lub właściwe reprezentowanie interesów pokrzywdzonego wymaga wiedzy, doświadczenia i znajomości procedur. Właśnie dlatego wsparcie doświadczonego adwokata lub radcy prawnego jest nieocenione.

Kancelaria Płatek oferuje szeroki zakres usług prawnych, w tym prowadzenie spraw karnych. Zespół ekspertów nie tylko wyjaśni Ci wszystkie zawiłe aspekty, ale również zapewni profesjonalne doradztwo i reprezentację procesową.
Jeśli masz wątpliwości co do tego, co to znaczy dochodzenie, kto prowadzi śledztwo a kto dochodzenie czy jak interpretować przepisy — kontakt z prawnikiem bywa najlepszym wyjściem. W razie potrzeby skonsultuj się z nami, a uzyskasz fachową pomoc. Pamiętaj, że nawet drobne szczegóły mogą przesądzić o losach sprawy!